Aikido jest sztuką walki obronnej, w której przeplatają się wzajemnie elementy aktywności fizycznej i psychologicznej człowieka. W aspekcie fizycznym polega ono na wykorzystaniu siły ataku przychodzącego z zewnątrz i obróceniu jej przeciw osobie atakującej. Zawsze wykonuje się tzw. unik czyli zejście z linii nadchodzącego ataku. Nie wykonuje się bloków, gdyż w przypadku, gdy osoba atakująca jest silniejsza od nas i tak może nas dosięgnąć swoim atakiem. Zwykle ustępuje się po to, aby przechwycić atak, zjednoczyć się z nim w swoim ruchu i pokierować nim w dogodny dla nas sposób rzucając lub unieruchamiając napastnika.
Nie ma technik wykonywanych wobec rywala zachowującego się pasywnie. Nie ma aikido bez ataku przeciwnika.
Należy ją rozumieć tak: zaawansowany praktyk potrafi obronić się, nie powodując poważniejszej kontuzji u rywala i wywołując tylko przejściowy ból. Taka forma obrony jest jednak tylko kwestią wyboru. W razie potrzeby, aikido dysponuje dostatecznym repertuarem technik, aby ciężko i groźnie porazić przeciwnika. Innymi słowy – jest to kompleksowy system walki identyfikujący zaawansowanie techniczne i właściwą postawę etyczną z „łagodnymi” rozwiązaniami. Gdybyśmy jednak rozpatrywali tylko możliwości techniczne aikido, to „niewinność” systemu jest wątpliwa.
Pojęcie: „dynamika ruchu” w przypadku aikido rozumiemy następująco: kiedy przeciwnik się porusza, powinniśmy wykorzystać moment bezwładności poruszającego się ciała przeciwnika.
Aikidoka stanowi centrum, oś ruchu wirowego (kuli). Napastnik natomiast jest na zewnątrz „kuli” – jest więc zmuszony do poruszania się szybciej niż aikidoka. W efekcie ciało napastnika porusza się po obwodzie „kuli” znacznie szybciej, niż ciało aikidoki w centrum „kuli”. Dzięki takiej różnicy prędkości łatwiej jest aikidoce pozbawić rywala równowagi. Ważnym elementem jest zachowanie odpowiedniego dystansu od atakującego. Zbyt mała odległość od atakującego powoduje, że aikidoce brak jest miejsca na wykonanie techniki aikido. Zbyt duża odległość między aikidoką a atakującym powoduje utratę przez aikidokę kontroli nad ciałem przeciwnika.
Aikido nie przeciwstawia atakowi ani szybkości, ani gwałtowności. Szybkość poruszania się aikidoki musi być dostosowana do szybkości ataku przeciwnika. To atakujący decyduje o szybkości reakcji aikidoki. Bardzo ważna jest płynność ruchów. Gwałtowne, nieciągłe ruchy powodują u napastnika niepożądane odruchowe reakcje, takie jak np. napięcie mięśni albo zatrzymanie się.
Techniki aikido wykonuje się całym ciałem. Nie wolno szarpać, ciągnąć ani pchać przeciwnika rękami. Ręce służą jedynie do trzymania przeciwnika. Ruch uzyskujemy oddziaływując na przeciwnika całym swoim ciałem.
Przykład: Trzymamy przeciwnika za klapy marynarki i mamy przesunąć go w swoją stronę. Laik wykorzysta siłę mięśni bicepsów i ugnie łokcie. Aikidoka cofnie się i obniży postawę. Obniżenie ciała uzyskujemy przez ugięcie nóg w kolanach. Nie łamiemy ciała w biodrach składając się w pół. Dlatego postawa jest szeroka, tak aby zachować równowagę po ugięciu kolan.
Dużą trudnością jest osiągnięcie zrelaksowanego napięcia. Całkowite rozluźnienie sprawia że ciało nie jest przygotowane do wykonania ruchu. Usztywnienie ciała uniemożliwia płynne poruszanie się. Dlaczego? Kiedy łapiemy np. piłkę lekarską, napinamy ciało, by przeciwstawić się jej masie i sile uderzenia. Jeśli jednak nie jest to piłka lekarska, ale piłka wykonana z miękkiego materiału, np. gąbki, to rozluźniamy się. Do takiego stanu naszego ciała dążymy.
Nie ma żadnej techniki „ogólnej” czy „wyjściowej” – jest tylko reakcja na atak. Różnych sposobów przeciwdziałania atakom trzeba po prostu nauczyć się w toku mozolnego treningu. Techniki aikido wykorzystują inercje przemieszczającej się masy. Kluczem skuteczności jest więc to, aby rywal zachował moment bezwładności. Jedyną przeszkodą w ćwiczeniu aikido jest niewłaściwa motywacja. Daleko nie zajdzie ten, kto przyszedł do dojo, aby szybko i skutecznie nauczyć się bić. Znacznie ważniejsza i wartościowsza jest fascynacja sztuką, pięknem ruchu, mozolnie wypracowaną skutecznością. Aby zajmować się aikido nie trzeba mieć silnych mięśni i ogromnej postury. Wystarczy być precyzyjnym, giętkim i umieć wczuwać się w ruchy i zamierzenia partnera.